Louis Zweers - De gecensureerde oorlog

Foto’s die Nederland niet mocht zien

De bloederige laatste maanden van de koloniale oorlog in Nederlands-Indië werden weggemoffeld door de censuur. Een succesvolle strategie, constateert historicus Louis Zweers.

Door Lidy Nicolasen


Amsterdam – In 1949 raakten Nederlandse militairen aan het einde van de koloniale oorlog in Nederlands-Indië verwikkeld in een slopende guerrilla in de jungle en bergen van Java en Sumatra. Nederlandse troepen voerden onafgebroken zuiveringsacties uit en er vielen niet eerder tijdens de strijd zoveel slachtoffers. De Nederlandse bevolking had er geen weet van. Kritische journalisten en fotografen werden actief geweerd en oorlogsbeelden kwamen niet door de militaire censuur.

‘De toegepaste mediastrategie is succesvol gebleken’, concludeert Louis Zweers (66), die vrijdag aan de Erasmus Universiteit Rotterdam met De gecensureerde oorlog promoveert op de rol van de media in de koloniale oorlog. Tot op de dag van vandaag duiken er nooit eerder onthulde excessen op. Ter illustratie van de hevige strijd: 1.200 van de 5.000 Nederlandse soldaten die in de koloniale oorlog sneuvelden, kwamen in de laatste maanden van de oorlog om.

Volgzame journalisten van kranten die het regeringsbeleid steunden, mochten een kijkje nemen in steden waar het rustig was, verder niet. Ze liepen mee aan de hand van voorlichtingsdiensten, die verkondigden dat Nederland in Indonesië vocht voor ‘herstel van orde en rust’. Geen ‘vechtmissie’ maar een ‘opbouwmissie’. Maar terwijl diplomaten onderhandelden, werd de strijd in de eerste helft van 1949 om het hardst gevoerd.

Tientallen jaren geleden ging Zweers voor het eerst op zoek naar foto’s uit Nederlands-Indië. Gaandeweg ontdekte hij dat documentatie over het hevigste deel van de strijd vrijwel ontbrak. Nederlanders dachten dat ‘hun militairen’ bezig waren met het brengen van vrede, maar de soldaten ervoeren dat totaal anders. ‘Alle brieven die jongens naar huis sturen, zijn leugenbrieven. We zijn een leger te velde’, schreef dienstplichtig soldaat Wim Tomesen aan een vriend.


Riolen

Het guerrillaleger was sterk en wilde dat weten ook. Op dinsdagochtend 1 maart 1949 bijvoorbeeld, lang nadat de tweede politionele actie officieel was afgelopen, bestormden een paar duizend strijders op klaarlichte dag het door Nederland bezette Yogyakarta. Ze kwamen uit riolen en ondergrondse watergangen naar boven. Er waren urenlange beschietingen.

De onverwachte en goed gecoördineerde aanval maakte in het buitenland indruk, maar werd door Nederland gebagatelliseerd. Er waren geen beelden, geen reportages. Het Indische persbureau Aneta meldde op woensdag dat het stadsbeeld weer een normale aanblik bood, de bioscoop weer draaide en de pasars druk werden bezocht. De Nederlandse media drukten die berichten af.

Kritisch waren alleen de linkse media, zoals de communistische De Waarheid en Het Parool. De legerleiding moest niets van ze hebben, net zomin als van buitenlandse journalisten, omdat die op de hand van de Indonesische republikeinen zouden zijn. In de ogen van de persvoorlichters waren ze bevooroordeeld en was hun berichtgeving schadelijk voor het internationale aanzien van Nederland.

Toen er toch een fotoreportage opdook in het tijdschrift Wereldkroniek, kregen de guerrillastrijders het stempel van langharige bendeleden, agressief en onbetrouwbaar. Terroristen, rampokkers, banditisme, het zijn termen die in de Nederlandse media steeds terugkeerden. De acties van de ‘rondzwervende rovers’ werden vooral hinderlijk gevonden. Ze moesten worden uitgeschakeld, vond ook het thuisfront. Maar dat wist niets van de gruwelijke zuiveringsacties of de oplopende verliescijfers.

Een voormalige PvdA-Kamerlid dat daarna hoofd van een VN-delegatie was geworden, beschuldigde Nederland er in Het Parool van de Veiligheidsraad onwetend te hebben gelaten van de werkelijke situatie. Geen krant nam het bericht over.

Integendeel. De strijdkrachten kregen ruim baan voor een tegenaanval in de gezagsgetrouwe pers. ‘Vuilspuiterij van onze jongens door de linkse pers’, citeerde De Gelderlander generaal Spoor. De excessen waren beperkt en te wijten aan uitputting en traumatische oorlogservaringen, schreef de krant.

De Volkskrant hield in de rubriek ‘Verliezen in Indonesië’ het aantal gesneuvelden bij. De lijst van omgekomen militairen groeide en dat stond in schril contrast met nieuws in dezelfde krant over de successen van de oorlog.


Louis Zweers, De gecensureerde oorlog. Militairen versus media in Nederlands-Indië 1945-1949, Walburg Pers, €49,50.


Uit de Volkskrant, 15-11-2013

OPINIE - Sander van Walsum − 20/11/13, 11:02

'Regering moet juist werk maken van onderzoek naar oorlogen in Indonesië'



© Foto Nationaal Archief, uit boek van Louis Zweers. Foto die niet door de censuur kwam: Indonesiërs worden onder schot gehouden. Op de grond liggen doden en gewonden.


Juist de Nederlandse regering zou belang moeten stellen in onderzoek naar de oorlogen in Indonesië, schrijft Volkskrant-redacteur Sander van Walsum in zijn commentaar.


In 1969 drong de toenmalige PvdA-leider Joop den Uyl per motie aan op nader onderzoek naar de bloederige dekolonisatie van Indonesië. De historicus en jurist Cees Fasseur had met zijn Excessennota al enig voorwerk verricht. En de documenten uit de periode 1945-1949 waren al toegankelijk gemaakt voor onderzoek. Het eerste deel van De Jongs Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog zou later dat jaar verschijnen. Maar de Tweede Kamer had er geen enkele behoefte aan om de dekolonisatie even minutieus te laten boekstaven.

Achteraf kun je dat alleen maar betreuren. Voor talrijke Nederlanders is de dekolonisatie een persoonlijk trauma, geen onderdeel van het collectief geheugen. Steeds worden incidenten uit de jaren 1945-'49 onthuld die een indruk geven van de wreedheden die destijds - over en weer - zijn begaan. Steeds gaan stemmen op voor nader onderzoek naar deze periode en naar ruimhartige excuses van de Nederlandse regering voor destijds gemaakte fouten. En steeds blijven die excuses achterwege - uit een (nogal benepen) - vrees voor schadeclaims, maar ook omdat niet duidelijk is of het echt om incidenten ging of om structureel geweld.


Juist de regering zou dus belang moeten stellen in onderzoek dat haar in staat stelt adequaat te reageren op beschuldigingen en schadeclaims. Des te verbazingwekkender is het dat ze vorig jaar nog een subsidieaanvraag van drie wetenschappelijke instituten voor onderzoek naar de dekolonisatie afwees - wat vooral samenhing met het feit dat die instituten bij een grote bezuinigingsoperatie waren betrokken. Hoe langer we wachten met de reconstructie van die traumatische naoorlogse jaren, hoe zwaarder die taak zal worden. Want anders dan bij de Tweede Wereldoorlog kan niet worden volstaan met aanvullingen op en revisies van de bestaande historiografie, maar moet het werk vanaf de bodem worden opgebouwd.

Daarbij zal de aandacht overigens niet alleen moeten uitgaan naar excessen aan Nederlandse zijde, maar zal ook de Bersiap - de periode van anarchie waarin Indonesische onafhankelijkheidsstrijders tienduizenden Nederlanders, indo's en andere minderheden om het leven brachten - een plaats moeten krijgen in het standaardwerk dat er allang had moeten zijn.

Sander van Walsum is redacteur van de Volkskrant


VK.

http://historiek.net/de-gecensureerde-oorlog-louis-zweers/38616/




De gecensureerde oorlog - Louis Zweers
Militairen versus media in Nederlands-Indie 1945-1949
ISBN: 9789057309397
Uitgever: Walburg Pers
Hardcover, 400 pagina’s
Prijs: € 49,50