23 mei 2014
Uit hoeveel ‘ikken’ bestaat Hella Haasse?
door Kester Freriks
Zo’n 130 bezoeken aan Hella S. Haasse liggen ten grondslag aan Spiegelbeeld en schaduwspel. De schrijfster achter het masker bleek desondanks onvindbaar: ‘Ze kennen me niet echt.’
Maar liefst zeventien baljurken nam de twintigjarige Hella S. Haasse mee aan boord van de ms Baloeran, het schip dat haar in de zomer van 1938 vanuit haar geboorteplaats Batavia naar Nederland bracht. Veel van die jurken had haar vader gemaakt en rijkelijk versierd. In haar Nederlands-Indische tijd droeg ze die op schoolfeesten.
In haar net verschenen boek Spiegelbeeld en schaduwspel. Het oeuvre van Hella S. Haasse beschrijft literatuurcriticus Margot Dijkgraaf (1960) deze zelfgemaakte jurken met smaak. Ook dat de jeugdige Haasse ze meenam ter voorbereiding op haar nieuwe leven: haar vader had haar ingeschreven voor de studie Nederlands in Utrecht. Feestelijke kleding kon weleens van pas komen.
Maar Dijkgraafs weergave toont meer dan alleen glamour. Het hoofdstuk heet ‘Ontheemding’ en vlak voor de scène met de baljurken citeert ze de latere Haasse, die zich het vertrek vanaf de scheepskade scherp herinnerde: ze huilde. ‘Niet omdat ik mijn ouders en het land van mijn jeugd moest achterlaten, maar om de overrompelende zekerheid [...] dat dit alles voorbij was, voorgoed’, aldus Haasse in haar autobiografische schets Persoonsbewijs uit 1967.
Indië en een afscheid dat voorgoed is, een nieuw leven in Holland en een voorbij leven in de Oost: het is een patroon dat de naoorlogse Nederlands-Indische literatuur kenmerkt. En, in sterke mate, het werk van Hella S. Haasse (1918-2011) met enkele titels die onverbrekelijk met het koloniale Indië zijn verbonden, zoals de novelle Oeroeg (1948), de essaybundel Krassen op een rots. Notities bij een reis op Java (1970), de romans Heren van de thee (1992) en Sleuteloog (2002).
Het Indische verleden van Hella Haasse en de daarmee samenhangende onthechting in de Nederlandse samenleving is een van de drijvende krachten achter Dijkgraafs rijk geschakeerde boek. Hoewel de ondertitel Het oeuvre van Hella S. Haasse een studieus werk doet vermoeden, is dat slechts ten dele waar. Spiegelbeeld en schaduwspel is zowel een uitputtend interviewboek als de aanzet tot een biografie, het is een ode aan het werk van Haasse en een eigen visie daarop.
Dit betreft een ingekorte versie van het artikel dat vandaag in de Boekenbijlage van NRC Handelsblad staat. Abonnees kunnen het hele artikel hier lezen.
nrc.nl
*******
en als extraatje: een leesfragment
vr 23 mei 2014 - 14:43
