De oorlog in Indië herdacht

De oorlog in Indië herdacht
Lange weg naar officiële herdenking

14 augustus 2015
Marnix Koolhaas


Koning Willem-Alexander zal morgen aanwezig zijn bij de nationale herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog in Nederlands-Indië. Dat het staatshoofd daarbij aanwezig is, is niet vanzelfsprekend. Feitelijk kwam er pas in 1988 met het Indisch Monument in Den Haag een jaarlijkse nationale herdenking voor de slachtoffers in Nederlands-Indië.


Antjol

In Indië zelf werd de oorlog tot de souvereiniteitsoverdracht in 1949 wel uitgebreid herdacht. In 1946, '47 en '48 vond op het ereveld Antjol (Indonesische spelling: Ancol) een officiële herdenking plaats. Van Mook, Spoor, Pinke: alle militaire hotshots met hun kwam hierheen.

Deze herdenkingen zijn op film vastgelegd en op deze pagina te bekijken. Ook de "militaire overwinningsparade" die in oktober 1945 in Batavia werd gehouden is gefilmd: een film waar de hernieuwde koloniale verhoudingen duidelijk zichtbaar zijn. Indonesiërs vegen, stoffen en knippen zich een ongeluk om het de blanke heren naar de zin te maken.

Na de souvereiniteitsoverdracht van 27 december 1949 vierden de Indonesiërs voortaan hun eigen onafhankelijkheid op 17 augustus. Aan de Indische slachtoffers van de Japanse bezetting werd geen aandacht meer besteed. Ook de erevelden raakten in verval. Pas de laatste decennia is door particulier initiatief weer een oplevende belangstelling voor de in Indonesië begraven Europeseoorlogsslachtoffers.

Er zijn nu zeven officiële erebegraafplaatsen: Ereveld Menteng Pulo (Jakarta); Ereveld Ancol (Jakarta); Ereveld Pandu (Bandung); Ereveld Leuwigajah (Cimahi); Ereveld Kalibanteng (Semarang); Ereveld Candi (Semarang) en Ereveld Kembang Kuning (Surabaya).

Vlak voor de souvereiniteitsoverdracht werd op 10 december 1949 in de Haagse St. Jacobskerk een herdenkingsdienst gehouden voor de gevallenen en de slachtoffers van de strijd tegen Japan. Aanwezig waren minister-president Drees en koningin Juliana.

Lees verder bij NPO

Indië-herdenking geen nationale feestdag, maar morgen toch een beetje'
Vandaag, 12:14

Door Koninklijk Huis-redacteur Piet van Asseldonk

Koning Willem-Alexander en minister-president Mark Rutte zijn morgen aanwezig bij de herdenking van de capitulatie van Japan, waardoor 70 jaar geleden een einde kwam aan de bezetting van toenmalig Nederlands-Indië en aan de Tweede Wereldoorlog. Met hun aanwezigheid geven de koning en de premier de herdenking bij het Indisch Monument in Den Haag nationale statuur.

Voor Willem-Alexander is het zijn eerste publieke optreden na zijn vakantie en de eerste keer dat hij als koning aanwezig is bij de Indië-herdenking. Het is gebruikelijk dat het staatshoofd daar om de vijf jaar bij is. Mark Rutte is vaker bij de Indië-herdenking, onder meer omdat zijn vader tijdens de oorlog in Nederlands-Indië aan de Birmaspoorweg werkte.

De NOS zendt de herdenking van de capitulatie van Japan morgen live uit op NPO 1, van 12.10 tot 13.45 uur.

Nederland kent, naast oorlogsherdenkingen her en der in het land, maar één nationale herdenking van de Tweede Wereldoorlog. Op 4 mei herdenken we alle slachtoffers, ook die in Nederlands-Indië, en op 5 mei staan we stil bij het einde van die oorlog. De Indië-herdenking is geen officiële nationale feestdag.
Nieuwe oorlog

Met de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945, drie maanden nadat de oorlog in Europa was beëindigd, was het oorlogsleed voor veel Indische Nederlanders nog niet geleden. Bij gebrek aan geallieerde troepen kregen de verslagen Japanse bezetters de opdracht de orde en rust te bewaren totdat de geallieerde troepen de macht konden overnemen. Op dat moment grepen Indonesische onafhankelijkheidsstrijders hun kans en verklaarden zij het land onafhankelijk van Nederland.

Dat werd het begin van een gewapend treffen tussen hen en inderhaast aangevoerde Nederlandse troepen. De bloedige oorlog, die tot eind 1949 duurde, bracht veel Nederlanders en Indonesiërs die aan de kant van Nederland stonden nieuwe oorlogsellende.
Weinig begrip

De mensen die toen tussen de raderen van de geschiedenis werden vermalen, konden bij hun gedwongen (terug)komst naar Nederland aanvankelijk rekenen op weinig begrip voor de verlengde oorlog in Indonesië. Het onderwerp lag in ons land politiek gevoelig en bovendien was iedereen druk met het verwerken van zijn eigen oorlogsleed en met de wederopbouw van het land.

Pas na jaren normaliseerden de betrekkingen tussen Nederland en Indonesië en kwam er meer aandacht voor het oorlogsleed van de Indische Nederlanders; ook in de periode na de Japanse bezetting. In 1988 werd er in Roermond voor de slachtoffers van het naoorlogse conflict in het voormalige Nederlands-Indië het Nationaal Indië-monument opgericht.

Daar is elke eerste zaterdag van september een herdenking met een sterke militaire inslag voor de slachtoffers. In tegenstelling tot de herdenking morgen in Den Haag, is dat wel een officiële nationale herdenking.

NOS

Rutte maakt geen excuses tijdens Indië-herdenking
Vandaag, 13:01
Aangepast op Vandaag, 15:28

'Ik zal aandacht vragen voor de erkenning'


Premier Rutte zal bij de Indië-herdenking, morgen bij het Indisch monument in Den Haag, geen excuses maken voor het leed dat Nederlandse militairen na de Tweede Wereldoorlog in Indonesië hebben veroorzaakt.

Bij de jaarlijkse herdenking worden de slachtoffers herdacht van de Japanse bezetting. Normaal gesproken legt de premier alleen een krans, maar omdat het morgen 70 jaar geleden is dat Japan capituleerde, houdt Rutte deze keer ook een toespraak.

Op een vraag van de NOS of hij ook excuses gaat aanbieden voor het optreden van Nederlandse militairen in de jaren na de bezetting, zei hij dat hij "aandacht zal vragen voor de erkenning van het oorlogsleed". Hij wil erop wijzen dat "het lang heeft geduurd om met elkaar te erkennen dat wat daar gebeurd is, verschrikkelijk is geweest" en dat dit veel mensen pijn heeft gedaan.

Volgens de premier is het beeld over wat er na de oorlog in Indonesië is gebeurd inmiddels "meer in balans". Hij vindt het belangrijk dat de jaarlijkse Indië-herdenking er is en vindt dat we daarmee nog lang moeten doorgaan.

Tweede Kamer

De voorzitters van de Eerste en Tweede Kamer hebben vandaag al stilgestaan bij de slachtoffers in Nederlands-Indië. Broekers-Knol en Van Miltenburg legden een krans bij de Indische plaquette in de hal van het Tweede Kamergebouw.

Indië-herdenking in de Tweede Kamer

Van Miltenburg zei het als een opdracht te zien om de verhalen van Indische overlevenden levend te houden. "En dat is niet altijd gemakkelijk. Want iedereen weet dat we op 4 mei de doden herdenken en op 5 mei de bevrijding van Nederland vieren. Maar de betekenis die 15 augustus heeft voor Indonesië is complexer."

Capitulatie

Met de capitulatie van Japan op 15 augustus 1945 kwam ook voor Nederlands-Indië een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Dat wordt elk jaar herdacht op 14 en 15 augustus.

Twee dagen na de Japanse capitulatie riep de latere president Soekarno de Indonesische onafhankelijkheid uit. Die werd door Nederland niet erkend. Er volgde een onafhankelijkheidsoorlog waarbij volgens de Indonesische autoriteiten nog eens tienduizenden doden vielen. Een deel van de slachtoffers werd, zonder proces, standrechtelijk geëxecuteerd door Nederlandse militairen.

Morgen zijn behalve premier Rutte ook koning Willem-Alexander en staatssecretaris Van Rijn (Volksgezondheid) aanwezig bij de herdenking bij het Indisch monument in Den Haag.

Video's bij de NOS