Het Indonesich gezichtspunt over Nederland van het begin. Deel 3.

Bronnen: zie deel 1.


Een voorzichtig begin van de wording van het zelfbewustzijn naar Regionaal en daarna pas naar het Nationale Gevoel.

Vervlechting van Indonesische tradities en cultuur met de gewoontes van en met de Nederlandse overheersers vond vanzelfsprekend plaats - niet in al te uitbundige mate -, en slechts zéér grotendeels in de bestuurlijke kringen van de inheemsen. Immers, de gewone man stond nog steeds veraf van de overheerser. Hij had te druk met zijn zware dagelijkse en bijna niets opbrengend (voor hemzelf dan.)

Het inheemse bestuur stond dagelijks het meest in direct kontakt met de Nederlanders en bij dit inheems bestuur was bewondering kenbaar voor de Nederlanders. Let wel: bewondering werd gekoesterd maar niet liefde, want de eigen gevoelens en zienswijzen prevaleerden en er was steeds dat minachtend gevoel van de Nederlander naar de Inheemsen.

Nederlandse symbolen drongen door in de Indonesische cultuur. Op Oost Sumba werden bijvoorbeeld ikats geweven met de Nederlandse leeuw als symbool.

Een zilveren knop van de wandelstok van een inheemse vorst werd voorzien van het wapen van de Nederlandse leeuw compleet met inscripte Je Maintiendrai en hetgeen impliceerde dat de inheemse bestuurder mede in naam van de Nederlanders handelde.

De noordbalinese tempel Kubutambahan vertoont het relief van W.O.J. Nieuwenkamp al fietsend, een Nederlandse schilder die in het begin van de 20ste eeuw op Bali werkte.

Een paar sprekende voorbeelden van neiging naar vereuropesing van de inheemse bestuurders waren de volgende:
(Reeds elders aangehaald door een lezer/lid van dit forum)...De Bupati van Serang stuurde zijn zoon Achmad naar de Europese school te Batavia en had totaal geen moeite met het feit, dat zijn zoon voortaan dan maar "Willem van Banten" genoemd moest worden.

Dan de meest in de geschiedenis aangehaalde edele vrouwe Kartini, die samen met haar andere zusjes Roekmini en Kardinah het "Klavertje van drie" door zichzelf genoemd werden.
Kartini en haar zusjes waren dochters van de regent van Japara en - voor die tijden zeer zeldzaam en ongebruikelijk - kreeg Kartini toestemming om Europees onderwijs te volgen.

Kartini streefde naar "uiterlijke" vereuropesing. Men dient dan niet te denken aan het dragen van Europese kledij of iets dergelijks. Nee, Kartini doelde op ontwikkeling op Europees niveau en zij was dan ook dolgelukkig toen zij de toestemming verkreeg en zelfs ook nog misschien haar opleiding in Nederland mocht volgen.
Maar ondanks haar wensen tot "vereuropesing" bleef zij een op en top Javaanse (edelvrouwe), die helaas te vroeg stierf. Wie weet wat zij nog meer goeds had kunnen doen voor de ontwikkeling van het zelfbewustzijn van Indonesie. Hoe diep moet haar zielstrijd niet geweest zijn: aan de ene kant de honger naar europese kennis en aan de andere kant het eigen bewustzijn als Javaanse.

Haar woorden: ..Dat bloed, dat Javaans bloed, dat zo warm en levendig door onze aderen vloeit, kan niet doodgezwegen worden.... Oh ziel van mijn volk, wat hebben de eeuwen van u gemaakt....

Dit waren echter nog steeds gevoelens geuit van het regionale zelfbewustzijn, want zij voelde zich Javaanse en (nog) niet Indonesische.

Zo ook de Sumatraanse nationalistische jonge dichter Muhammad Amin, die Sumatra als zijn vaderland beschouwde.

Omstreeks de jaren 1920 woog het regionale bewustzijn nog steeds zwaarder dan het nationale gevoel en daarin kwam pas verandering met de opkomst en ontwikkeling van de Indonesische taal. De Indonesische taal, een machtig medium om de verschillende volkeren te doen beseffen wat nationalisme is, want tot dan was dat nationalistisch gevoel slechts nog een klein kiemetje.
Door de ontwikkeling van de taal brak het nationaal gevoel bij al die diverse volkeren.

Echter, de beheersing van de Nederlandse taal, dat zagen vele nationalisten goed, kon een belangrijk middel zijn om het nationaal gevoel te versterken.

Jonge nationalisten Mohammad Hatta en Soetan Sjahrir vertrokken daarom naar Nederland met deze doelstelling voor ogen.

Intussen kwam de Nederlandse overheerser er achter, dat Indonesie (in haar ogen) geen behoefte had aan een "overproductie" van Indonesische intellectuelen die de Nederlandse taal beheersten en juist die zelfde intellectuelen beseften, dat zij zich bij overgave aan het Nederlands dreigden te vervreemden van hun eigen samenleving.

Daarover in een later stadium meer.

Waar in het begin van de 17de eeuw jaarlijks duizenden Nederlanders naar "den Oost" reisden, waren het slechts enkelen (tot het begin van 1900), die van de archipel richting Nederland vertrokken en helaas is er weinig van hun opgedane indrukken bekend.

1) In juli 1602 kwam een gezantschap uit Aceh in Zeeland aan. De leider - 71 jaren oud - overleed meteen na aankomst en werd op kosten van de Staten van Zeeland begraven. Hoogstwaarschijnlijk is deze begrafenis de eerste Islamitische begrafenis in Nederland.?
De Oost Indische Co zorgde voor een passend gedenkteken op zijn graf in de Sint Pieterskerk te Middelburg, waar het in 1834 ten prooi viel aan "barbaarse" opruimingen.

2) Het Batakse slavenjongetje Djaogot werd in 1860 vrijgekocht door een zendeling en sprak geen woord Nederlands. In Nederland overleed hij na een kortstondige ziekte.

3) De opzichtig geklede Javaan Raden Saleh, die zich na 1830 als een gevierd kunstschilder ontwikkelde, maar tot zijn verdriet door de Nederlanders als een mogelijke gevaarlijke opstandeling immer werd beschouwd.

4) De kwekelingen die na 1860 veelvuldiger in Nederland kwamen studeren, hadden het ook moeilijk en sommige stierven aan tuberculose of andere ziekten.

5) De Sumatraan Willem Iskander moest wegens ziekte in 1861 terug naar huis. Na 13 jaren keerde hij terug naar Nederland en hij wordt opnieuw ziek, heeft een ongelukkig huwelijk met een Nederlandse en jaagt zichzelf uiteindelijk een kogel door het hoofd.

6) De Javaan Moentajib Moeda bracht de primeur in 1876 van zijn reisverslag en het beschreef zijn verbazing en verwondering en vervreemding. Zou dit dan zo verwonderlijk zijn geweest? Hij had immer de "hooghartige en minachtende houding" van de Nederlander in Indonesia meegemaakt en die zch omringden met luxe, comfort, slaven/bedienden en kwam in Nederland tot de ontdekking, dat men in Nederland eveneens "zeulers en sjouwers" hadden. Kortom, het beeld van de "overheersende" machtige Nederlander werd teniet gedaan, niet dan.


Deel 4 volgt.

Permisi Mas .

Henri R. Cingoor schreef:

Bronnen: zie deel 1.


Een voorzichtig begin van de wording van het zelfbewustzijn naar Regionaal en daarna pas naar het Nationale Gevoel.

Dan de meest in de geschiedenis aangehaalde edele vrouwe Kartini, die samen met haar andere zusjes Roekmini en Kardinah het "Klavertje van drie" door zichzelf genoemd werden.
Kartini en haar zusjes waren dochters van de regent van Japara en - voor die tijden zeer zeldzaam en ongebruikelijk - kreeg Kartini toestemming om Europees onderwijs te volgen.
Zij werd bekend(gemaakt) door de Abendanons en haar " brieven".
Zij is wel de 1ste bekende Javaanse die een Europese opleiding had genoten.
Vlak na haar overleden (1904) kwamen nieuwe generatie Indonesische vrouwen die zelfs universiteit hadden gehaald in Batavia en Leiden.
Zoals Mr Leila Rassad en Mr Henkelare (Indisch ?)
Of Mr Rd Adjeng Maria Ulfah Santoso ( later Minister bij Kabinet Sjahrir) en haar zuster Mr Rd Iwanah Prijono (dochters regent) beiden afgestudeerd in Leiden.
Of Anna Warouw (Menadonese ?) de eerste Indonesische vrouwelijke arts.

Kartini streefde naar "uiterlijke" vereuropesing. Men dient dan niet te denken aan het dragen van Europese kledij of iets dergelijks. Nee, Kartini doelde op ontwikkeling op Europees niveau en zij was dan ook dolgelukkig toen zij de toestemming verkreeg en zelfs ook nog misschien haar opleiding in Nederland mocht volgen.
Maar ondanks haar wensen tot "vereuropesing" bleef zij een op en top Javaanse (edelvrouwe), die helaas te vroeg stierf. Wie weet wat zij nog meer goeds had kunnen doen voor de ontwikkeling van het zelfbewustzijn van Indonesie. Hoe diep moet haar zielstrijd niet geweest zijn: aan de ene kant de honger naar europese kennis en aan de andere kant het eigen bewustzijn als Javaanse.
Als men haar brieven leest was haar motievatie om te ontwikkelen gedreven vanuit de " frustratie" van de positie van de vrouw in Islam.
Haar moeder was garwa padmi , een voorvrouw van de Regent.

Haar woorden: ..Dat bloed, dat Javaans bloed, dat zo warm en levendig door onze aderen vloeit, kan niet doodgezwegen worden.... Oh ziel van mijn volk, wat hebben de eeuwen van u gemaakt....

Dit waren echter nog steeds gevoelens geuit van het regionale zelfbewustzijn, want zij voelde zich Javaanse en (nog) niet Indonesische.

Zo ook de Sumatraanse nationalistische jonge dichter Muhammad Amin, die Sumatra als zijn vaderland beschouwde.

Omstreeks de jaren 1920 woog het regionale bewustzijn nog steeds zwaarder dan het nationale gevoel en daarin kwam pas verandering met de opkomst en ontwikkeling van de Indonesische taal. De Indonesische taal, een machtig medium om de verschillende volkeren te doen beseffen wat nationalisme is, want tot dan was dat nationalistisch gevoel slechts nog een klein kiemetje.
Door de ontwikkeling van de taal brak het nationaal gevoel bij al die diverse volkeren.
De keuze van een taal die niet eens tot een dominante taal gezien kan worden (van de Orang Melayu , uit Sumatra) is een goede politieke set.
De founding fathers (van Sumpah Pemuda) gebruiken onderling vaker de Nederlandse taal dan de Bahasa Indonesia.

Echter, de beheersing van de Nederlandse taal, dat zagen vele nationalisten goed, kon een belangrijk middel zijn om het nationaal gevoel te versterken.
Praktisch redenen , omdat als je geen Nederlands kent kan je niet naar de E.L.S , HBS of Leiden gaan .
Weg tot het Westen . Kees Groeneboer KITLV.Jonge nationalisten Mohammad Hatta en Soetan Sjahrir vertrokken daarom naar Nederland met deze doelstelling voor ogen.

Intussen kwam de Nederlandse overheerser er achter, dat Indonesie (in haar ogen) geen behoefte had aan een "overproductie" van Indonesische intellectuelen die de Nederlandse taal beheersten en juist die zelfde intellectuelen beseften, dat zij zich bij overgave aan het Nederlands dreigden te vervreemden van hun eigen samenleving.
Dat was een foute annname.
Na de toestemming van de prijaji' s om ELS te bezoeken was men bang geworden om de gewone volk toegang te geven tot de kennis.
Je maak hun "verward" ,en kennelijk hopen ze dat de kleine groep gelukkigen (prijaji' s kinderen) hun zijde zullen kiezen.
De goede banen als Inlandse BB-er ligt voor hun open .Geld , macht in het verschiet.
De geschiedenis vertelde iets anders , zij zijn de de leiders van nationalisten geworden.

Daarover in een later stadium meer.

Waar in het begin van de 17de eeuw jaarlijks duizenden Nederlanders naar "den Oost" reisden, waren het slechts enkelen (tot het begin van 1900), die van de archipel richting Nederland vertrokken en helaas is er weinig van hun opgedane indrukken bekend.

1) In juli 1602 kwam een gezantschap uit Aceh in Zeeland aan. De leider - 71 jaren oud - overleed meteen na aankomst en werd op kosten van de Staten van Zeeland begraven. Hoogstwaarschijnlijk is deze begrafenis de eerste Islamitische begrafenis in Nederland.?
De Oost Indische Co zorgde voor een passend gedenkteken op zijn graf in de Sint Pieterskerk te Middelburg, waar het in 1834 ten prooi viel aan "barbaarse" opruimingen.

Toen werd de gezant van Achin belazerd , Prins Maurits(?) , een opstandige prins van de Spaanse koning beweerde dat zijn macht strekte van Nederland tot de Oeral.
De gezant kwam naar Holland omdat de Sultan van Achin de broer van Cornelis de Houtman (Frederik) vrij had gesteld.

2
4) De kwekelingen die na 1860 veelvuldiger in Nederland kwamen studeren, hadden het ook moeilijk en sommige stierven aan tuberculose of andere ziekten.

6) De Javaan Moentajib Moeda bracht de primeur in 1876 van zijn reisverslag en het beschreef zijn verbazing en verwondering en vervreemding. Zou dit dan zo verwonderlijk zijn geweest? Hij had immer de "hooghartige en minachtende houding" van de Nederlander in Indonesia meegemaakt en die zch omringden met luxe, comfort, slaven/bedienden en kwam in Nederland tot de ontdekking, dat men in Nederland eveneens "zeulers en sjouwers" hadden. Kortom, het beeld van de "overheersende" machtige Nederlander werd teniet gedaan, niet dan.

Dat hadden de Indische gerepatrieerden ook gezien .
Zie de film Contract Pension Djangan Loepah.
Mijn ouders hadden in 1968 speciaal die kleine steden en kali (rivieren) met eigen ogen willen zien.
In hun jeugd moesten ze zoveel weten over de verre Holland , de steden , de rivieren , de treinroute etc .
En waren " verbaasd" hoe klein en onbetekenend het was.
De huizen , vooral in de oude gedeelten in Amsterdam (oud zuid, oud west , oost ) waren zo klein , en als het hoge flats waren , dan lijken het op duiventil.
KAWAS Manuk zeg ze .

Deel 4 volgt.

En om het deel-onderwerp Emancipatie van de vrouw in Indonesia aan te vullen, hierna dan een artikeltje over:
Ratna die tot de eerste generatie vrouwen behoorde en op basis van gelijkheid t.o.v. haar man een plaats had gevonden in de Nederlandsch Indische samenleving.

Bron: Waanders en Tropenmuseum.


Midden Java, 1887 en Dewi werd geboren als dochter van een desahoofd.
Dewi groeide op in het rustige desaleventje totdat ook zij (wegens haar schoonheid) op een dag werd opgemerkt door één der prinsen, die op en in en rondom het hof verblijf hielden en zo'n beetje zich bezig hielden met......niks.

(Vaak, heel vaak werden de mooie meisjes uit een desa naar het hof verkast als dienares, of als danseres en soms ook als "selir" = bijvrouw, maar dan slechts met summiere rechten, omdat zij slechts van lage komaf waren.)

En zo verging het Dewi en - zoals gebruikelijk - werd er pas een zeer eenvoudig huwelijk gearrangeerd, nadat gebleken was dat Dewi van de verboden manga had gegeten (of misschien was het een papaya of blewa of semangka, who knows, want destijds was de groente- en fruitteelt nog niet zover dat ze daar van die appeltjes van oranje konden laten groeien.)

Kortom, Dewi moest bevallen en zij werd bij de zus van de prins ondergebracht, die in het paleis woonde en daar kwam Ratna ter wereld. Ratna's vader was van mening dat Dewi - van eenvoudige komaf - nooit in staat zou zijn om haar een goede en gedegen opleiding te geven en uiteraard werd er naar een oplossing gezocht en gevonden. De Prins scheidde van Dewi, een huwelijk van Dewi met één der ambntenaren van het hof werd geregeld en Ratna bleef aan het hof.

Ratna groeide op aan het hof en voor haar werd goed gezorgd; allemaal kleine broertjes, zusjes, neefjes, nichtjes waar ze mee kon spelen, papa Prins kwam regelmatig naar haar omkijken. (Mij is onbekend of dan de moeder in dergelijke gevallen nog toegestaan werd om het kind ook te mogen bezoeken.)??

Ratna's vader - in zijn hoedanigheid als prins - verkreeg een beurs van de Nederlandsch Indische regering om in Nederland te studeren, toen Ratna een jaar of 11 oud was en zat zij in één der laatste klassen van de Nederlandse school.
Haar vader had haar persoonlijk Nederlandse lessen gegeven, want enkel kinderen die Nederlands spraken mochten naar een Nederlandse school.

Haar vader drong bij Ratna aan, dat zij na de lagere school een vervolgopleiding zou volgen en dat werd de opleiding voor klein-ambtnaarsexamen, alhoewel het nooit en te nimmer de bedoeling zou zijn dat Ratna ooit eens moest werken.
Behalve deze opleiding kreeg zij ook nog Franse les, kookles, batikles en borduurles.

Na twee jaren kwam haar vader terug en volgde haar oud-oom op als vorst en dit veranderde haar hele leven.
Als dochter van de vorst kwam zij nu te wonen in het mooiste deel van het paleis en stond zij voortaan haar vader terzijde bij recepties en ontvangsten en bijeenkomsten.
Haar vader immers had slechts "selirs" en nog geen hoofdvrouw (-Garwo Padmi).

Later ging ze mee met haar vader naar Batavia en daar leerde zij haar man kennen. Hij was één der vrienden van haar vader uit zijn studietijd te Leiden. Dus het was een arrangement-ontmoeting.
Haar man was afkomstig uit de Sundalanden en toendertijd was het bizonder als twee personen met elkaar trouwde, terwijl zij elk uit twee verschillende "daerah's " kwamen. (Zeer belangrijk is namelijk de "besan" schoonouders relatie).

Ratna's man was verbonden aan de Rechtshogeschool en haar vriendinnen waren Nederlandse vrouwen en haar ervaring en opleiding kwamen haar goed van pas in deze tijden.

Ratna kreeg twee dochters Setiani en Mariana en beiden volgden een opleiding aan de Europese school, vierden verjaarspartijtjes op Hollandse wijze, hadden Hollandse vriendjes en vriendinnetjes, maar alles bij elkaar bleven zij de traditionele Javaanse cultuur eerbiedigen en behouden en waren zij gelovige Muslims.

Setiani en Mariana stonden nog met één been in de Nederlandse cultuur en met het andere been in de traditionele Javaanse cultuur.
Hun rol was die van echtgenote, moeder en bepalend voor het zo belangrijke sociale leven in Indonesia.

Ratna's kleindochters: Sulis, Endang, Erwiza, Andra en Dwi groeiden op de moderne republiek en raakten meer vertrouwd met de westerse cultuur, dankzij de TV onder andere en de traditionele Javaanse cultuur werd "vreemd" voor die generatie kinderen, vooral als men in de grote steden woonde.

Ruim 80 jaren lagen tussen Dewi's "ontvoering" uit de desa en haar achterkleinkinderen en de jaren werden geplaveid met oorlog en revolutie en haar nakomelingen behoren tot de huidige Indonesische elite.

Zo zwaar in tegenstelling tot de klein- en achterkleinkinderen van Dewi's leeftijdgenoten uit de desa, waar voor hen in wezen niets is veranderd. Nog even arm, nog even veel ploeteren, en nog even zo vaak wegtrekken uit de desa richting grote stad om werk te vinden.... en wie weet misschien aangenomen te worden als "pembantu" in een gezin, waarvan de vrouw des huizes' afkomst uit de zelfde desa is.